Το μνημείο που φέρνει στη θύμηση τη μαρτυρική σφαγή των 29 Ξυλαγανιωτών βρίσκεται λίγο πριν τον οικισμό της Ξυλαγανής στο ύψωμα με την ονομασία Μαύρος Λόφος (Καρά Τεπέ). Πρόκειται για τον πρώτο ομαδικό τάφο των 29 σφαγιασθέντων Ξυλαγανιωτών τον Απρίλιο του 1944 από τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής. Στο χώρο αυτό κάθε χρόνο την επετειακή ημερομηνία τελείται τρισάγιο στη μνήμη των σφαγιασθέντων. Η Ελληνική σημαία που θα έπρεπε να κυματίζει υπερήφανη και να φαίνεται από μακριά , δυστυχώς έχει μείνει μισή. Οι καιρικές συνθήκες την έχουν φθείρει και χρειάζεται άμεση αντικατάσταση ,είτε από κάποιον τοπικό σύλλογο, ή από κάποιον ιδιώτη , έτσι ώστε και πάλι να αποδίδεται ο σωστός φόρος τιμής στους ήρωες της τότε εποχής.
